14 Ekim 2022 tarihinde Jehath Syed tarafından gönderildi
Kanıt İncelemeleri
2020 yılında, dünya çapında 727 milyon kişinin 65 yaş ve üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Bunun, az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde %250’lik bir artış ve Hindistan’ın yaşlı nüfusunun 227 milyonu aşacağı tahmin edilerek 2050 yılına kadar 1,5 milyara ulaşması bekleniyor. (1,2)
Yaşlı insan sayısındaki artış, mortalitede azalma ve doğurganlıkta azalma anlamına gelen demografik geçişten kaynaklanıyor olabilir. Bu demografik geçiş, tüm yaş gruplarında orantısızlığa yol açmanın yanı sıra, çocukların oranında görece azalmaya ve ana çalışma çağındaki ve yaşlı kişi gruplarındaki kişilerin payında artışa neden olacağı için topluma yük getirmektedir. Ayrıca, bu orantısızlık, gelişmiş sağlık hizmetleri ve buna erişim ile paraziter ve diğer mikrobiyal enfeksiyonlardan kaynaklanan ölüm ve hastalık oranlarındaki azalmanın bir sonucu olabilir. (2,3)
Neden yaşlanan bir nüfustan endişe duyuyoruz?
Yaşlı nüfusun çoğu, yaşlanmanın ve benimsenen yaşam tarzının bir parçası olarak birden fazla kronik durumla yaşıyor. Ayrıca, ‘geriatrik sendromların’ yaygınlığında sonuç olarak bir artış vardır ve bu da kötü sağlık sonuçları, sakatlıklar, ölüm ve hastaneye yatış/kuruma yatma oranları ile sonuçlanmıştır. (4)
Akut tıbbi durumu olan yaşlı hastaların neredeyse %30’unda günlük yaşam aktivitelerinde (GYA) kademeli düşüş, önceden var olan durumu kötüleştirir. Yaşlı popülasyondaki sınırlı bilişsel veya fiziksel yetenek, hastalıklarını ve semptomlarını sunma becerilerinde başarısızlığa neden olur. Genellikle bu hastalar hastanede kaldıkları süre boyunca zihinsel veya fiziksel sağlıklarında bozulma yaşarlar. Hastanede yatan yaşlı hastalarda kalıcı sakatlık geliştirme riskinin 60 kat arttığı tahmin edilmektedir, bu da onları diğer olumsuz sonuçlara daha yatkın hale getirebilir. (4) Normal yaşlanma sürecinden kaynaklanan değişiklikler, ilaçların hem farmakokinetik hem de farmakodinamik parametrelerini etkileyerek yaşlı kişiyi potansiyel olarak uygunsuz ilaçların (PIM’ler) kullanımıyla advers ilaç reaksiyonlarına (ADR) karşı daha savunmasız ve duyarlı hale getirir, (5) prevalansı %11,5 ila %62,5 civarındadır. (6)
Yaşlı hastalarda ADR ile ilişkili hastaneye yatışların tahmini yüzdesi yaklaşık %11’dir ve hastanede yatan her on hastadan biri hastanede kaldıkları süre boyunca bir ADR yaşamaktadır. (7)
Sağlık hizmeti ortamında ilaçla ilgili talihsizliklerin nedenleri
İlaç kazaları genellikle hastanede kalış sırasında bakım geçiş noktasındaki iletişim eksikliği ve bilgi kaybının sonucudur. (8,9) İlaç kazalarının yaklaşık %27’sinin eksik tıbbi kayıtlar nedeniyle hastanelere başvuru sırasında meydana geldiği belirtilmektedir. (8)
Bakımın geçişi sırasında engel olarak tanımlanan üç faktör şunlardır:
- İlaçlarda sık değişiklik,
- Zayıf sağlık okuryazarlığı,
- Sağlık hizmeti sağlayıcıları arasında zayıf bilgi aktarımı.
Bu faktörler ilaç tutarsızlıklarına veya reçete hatalarına yol açarak hasta zarar görmesine ve ilaca bağlı hastaneye yatışların artmasına neden olabilir. (10)
Tıbbi uzlaşma
İlaç mutabakatı, ilaç düzensizliklerini ve hatalarını azaltmada ve klinik olarak ilgili ilaç hatalarını azaltmada ve düzeltmede etkilidir, böylece hasta güvenliğini teşvik eder ve geliştirir. Çalışma sonuçları, belirlenen ilaç hatalarının %25’inden fazlasının, uzlaşma süreciyle azaltılabilecek potansiyel klinik etkiye sahip olduğunu göstermiştir. (11)
İlaç uyumsuzluğu
Hastaneye yatışların yaklaşık %10’unun bir başka nedeni de, yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde tahminen 300 milyar ABD doları tutarında önlenebilir bir sağlık hizmeti maliyetine katkıda bulunan ilaç uyumsuzluğudur. Yaşın artmasıyla birlikte, kronik hastalıklar daha yaygın hale gelmekte ve ilaç rejimlerinin artan hacmi ve karmaşıklığı, ilaca uyumsuzluk riskinin artmasına yol açmaktadır. Yaşlı insanlar arasında, polifarmasi, azalmış görünürlük, motor beceri ve azalan otonomi gibi başka faktörler de ilaca uyumsuzluk olasılığının artmasında rol oynar. (12)
İlaç uyumsuzluğu, kötü terapötik sonuçlar, hastalık ilerlemesi, artan sağlık hizmeti kullanımı ve önlenebilir doğrudan sağlık hizmetleri maliyetlerinde yılda tahmini milyar dolarlık bir yük ile ilişkili olabilir. (13)
Uyumsuzluk, hem kasıtlı hem de kasıtsız nedenleri içeren bir dizi davranışa bağlanabilir. Kasıtsız uyumsuzluk, unutkanlık, zayıf el becerisi, ilacı kaybetme veya ekonomik nedenlerden kaynaklanabilecek tedavide kasıtlı olmayan bir değişikliği ifade eder. Öte yandan, kasıtlı uyumsuzluk, büyük ölçüde hasta motivasyonunun eksikliği ile ilişkili olan tedavide kasıtlı değişikliktir. (14)
İlaçlar hakkında inanç
İlaç uyumsuzluğunu tahmin edebilecek iki olası faktör, hastanın ilaçları hakkındaki inancı ve sağlık okuryazarlığıdır. Hastanın ilaçlarını almanın gerekliliğine olan inancı ve ilaçları ile ilgili endişeleri, hastanın ilaca uyumunu yordadığını göstermiştir. İlaçlara ilişkin gereklilik veya endişe konusunda daha güçlü bir inanç, yüksek uyum ile önemli ölçüde ilişkilidir. Bu nedenle, kronik ilaç kullanıcıları arasında uyum davranışını anlamak için ilaç inancını değerlendirmek önemlidir. (15)
Sağlık Okuryazarlığı
Benzer şekilde, yeterli sağlık okuryazarlığı, kronik hastalığı olan yaşlı kişilerde yüksek ilaç uyumu ile ilişkilidir. Sağlık okuryazarlığı, bireyin sağlığıyla ilgili uygun kararlar verebilmesi için gerekli olan temel sağlık bilgilerini ve hizmetlerini elde etme ve anlama becerisidir. (16) ‘The Tribune India’da yayınlanan haberlere göre (17):
Hindistan’da her 10 yetişkinden en az 9’u düşük sağlık okuryazarlığından muzdariptir. ABD ve İngiltere’de bile halkın %50’den fazlasının sağlık okuryazarlığının düşük olduğu ve yalnızca ABD’de ‘cehaletin maliyeti’nin 200 milyar ABD Doları civarında olduğu bildiriliyor.
Yaşlı kişi sağlığındaki gelişmeler
Sağlık hizmetlerindeki gelişmeler, daha iyi hasta güvenliğini teşvik etmek için yapay zekayı (AI) içerir. Sağlık hizmetlerinde AI, hastalığın daha iyi önlenmesi, teşhisi ve tedavisi için kullanılır. AI ayrıca kanser tespiti, hastalık yönetimi, diğer hasta güvenlik faktörleri ve klinik karar destek (CDS) uyarı sistemlerine dahil edilmiştir. Bunlar klinisyenlere karar vermede, hasta bakımı izlemeyi iyileştirmede ve nihayetinde klinik sonuçları iyileştirmede yardımcı olur. (4,18)
Bunlara örnekler:
- Erken bilişsel bozuklukları belirlemek için demansın erken taranması (4)
- Demanslı hastalarda düşme riski, (19) kırılganlık indeksi, (20) ve idrar yolu enfeksiyonu (İYE) gibi diğer geriatrik sağlık sorunlarının erken taranması (21)
- Hastanede yatış sırasında ADR oluşumunun erken tespiti (7)
- İlaç mutabakat listelerinin daha hızlı oluşturulması ve tutarsızlıkların önlenmesi, böylece klinisyenlerin yükünün azaltılması. (22)
Sonuç olarak, multidisipliner sağlık ekibini ve yapay zeka teknolojilerini içeren yaşlılar için sağlık hizmetlerinde yapay zekayı keşfetmek, yalnızca hasta güvenliğini artırmaya yardımcı olmakla kalmayacak, aynı zamanda ilaçla ilgili talihsizlikleri de azaltacak ve daha iyi yaşlanmayı destekleyecektir.